هزاران سال است که کلماتی همچون یاقوت،یاقوت کبود،گوهر و جواهر در واژگان ما استفاده می شوند؛ با این حال می توان گفت هنوز معنای دقیق گوهر،برای بسیاری از افراد چالش برانگیز است. در واقع می توان گفت قرن ها ست که هیچ تعریف دقیقی نمی تواند تمامی موادی را که به عنوان گوهر سنگ شناخته می شوند را پوشش دهد.
یک تعریف کاربردی از گوهرسنگ :
شاید بتوان گفت این تعریف تا حد زیادی دامنه وسیعی از سنگ هایی را که انسان به عنوان گوهر می شناسد را در بر می گیرد:
مواد معدنی که به دلیل زیبایی و دوامی که دارند انتخاب می شوند، سپس تراش و جلا داده شده و به عنوان شی زینتی توسط انسان ها مورد استفاده قرار می گیرند. با این حال هر بخش این تعریف هم شامل استتثنائاتی می شود.
زیبایی:
به قول ویلیام شکسپیر،زیبایی با قضاوت نگاه خریده می شود و نه با چرب زبانی دلال .از نگاه بعضی از افراد گوهرهایی به رنگ صورتی یا زیتونی غیر جذاب می باشند در حالی که این گوهر ها از دید عده دیگری بسیار زیبا و جذاب می باشند.
گوهرهای قهوه ای رنگ از آنجایی که حس خاک و زمین را دارند برای بعضی از افراد جواهر محسوب می شوند ولی بعضی دیگر این تم رنگ را نمی پسندند. حال این این سوال مطرح می شود که آیا تمامی گوهردوستان، جواهر را فقط به خاطر زیبایی آن انتخاب می کنند؟
دوام :
برای خریداران گوهر، عامل دوام و مقاومت از اولویت بالایی بر خوردار است ولی با این حال دو گوهر مروارید و اپال که بسیار زیبا و محبوب هستند حساس و فوق العاده آسیب پذیر می باشند. مروارید به دلیل نرم بودن سطح آن تقریبا تا 100 سال دوام داشته و حتی یک تمیز کردن ساده با دستمال و یا بر خورد عطرها و اسپری مو و... می تواند باعث تخریب یا لک شدن آن گردد ،همچنین اپال که بسیار زیبا ،ارزشمند و محبوب است وقتی آب تشکیل دهنده آن به مرور از بین رفته و خشک شود ممکن است ترک برداشته و در این وضعیت با کوچکترین ضربه خرد شود. اپال ها همچنین نسبت به حرارت نیز حساس هستند .به عنوان مثال اگر از یک مهمانی با محیطی گرم در یک شب سرد زمستانی با داشتن گردن بند اپال زیبایی که به گردن دارید وارد فضای سرد بیرون شوید به دلیل تغییر ناگهانی دمای دو محیط، ممکن است جواهر اپال شما خرد شده و موجب ناراحتی شما گردد.
تراش و جلا :
بر خلاف دهه های گذشته، امروزه خیلی از افراد دوست دارند کریستال های طبیعی را بدون تراش به عنوان جواهرات استفاده کنند. چراکه نه؟! کریستال های مادر طبیعت، به خودی خود زیبا و چشم نواز هستند. حتی اعتقاداتی نیز وجود دارد که این کریستال ها به خاطر ویژگیها و خواص متافیزیکی که دارند بهتر است تراش داده نشوند. پس اصراری نیست که حتما همه گوهرها تراشیده شوند.
زینت :
مهمترین ویژگی یک گوهرسنگ را می توان در استفاده از آن برای زینت و زیبایی بشر نام برد. انسان تا کنون در حدوده 3000 ماده معدنی را تراش و جلا داده و قابل تحسین ساخته است. از این میان فقط حدوده 100 نوع از آن ها درصنعت جواهر سازی مورد استفاده قرار می گیرند و بقیه بسیار حساس بوده و صرفا جهت نگهداری در مجموعه کلکسیون دار ها مورد استفاده واقع می شوند.
گوهر شناسی :
گوهر شناسی از دهه 1930 میلادی به عنوان یک علم شناخته می شود . تا قبل از این زمان، مردم تمامی گوهرهای شفاف قرمز را یاقوت، گوهرهای آبی را یاقوت کبود و گوهرهای سبز رنگ را زمرد می نامیدند. امروزه، گوهرشناسان متخصص فقط سیلیکات بریلیوم آلومینیوم کریستال شده که مقادیری از عنصر کرومیوم دارد را زمرد می نامند و نه هر گوهر سبز رنگی را . گوهرهای سبزدیگر می توانند تورمالین، دیوپسید و یا گارنت تساوریت باشد .
جذابیت گوهرها در جادوی رنگ و نور آن ها می باشد . گوهر سنگ های رنگین از دیرباز بشر را مجذوب خود کرده است . عشق به گوهرها هیچ تغییری نکرده ولی نگاه امروز به آن ها نگاه علمی تری است هر چند ممکن است این علم از قدرت جادو و جذبه و عشق نهاده شده در گوهر سنگ ها بکاهد .
طبقه بندی گوهر سنگ ها :
علم گوهرشناسی علم پیچیده ای است . هر اصل و قاعده ی تثبیت شده ای هم باز استثنائاتی دارد . این قاعده در خصوص طبقه بندی گوهرها هم وجود دارد . صرفا یک راه خاص برای طبقه بندی گوهرسنگ ها وجود ندارد؛ بلکه چندین تقسیم بندی وجود دارد . هر کدام از این تقسیم بندی ها اهداف و همچنین استثنائات خاص خود را دارند .
گوهر سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی :
قرن هاست که مردم از 2 واژه ی قیمتی و نیمه قیمتی برای توصیف گوهرسنگ ها استفاده می کنند . گرچه امروزه کمتر از این کلمات استفاده می شود ولی بازهم گاهی به کار برده می شوند . می توان گفت این طبقه بندی به خاطر وجود استثنائات فراوان، تقریبا هیچ ارزشی ندارد . به عنوان مثال، الماس همیشه در رده ی سنگهای قیمتی قرار گرفته است درحالیکه قیراطی 100 دلار هم به فـــروش می رسد و این در حالیست که گارنت که از نگاه سنتی در رده ی سنگهای نیمه قیمتی بوده است تا قیراطی بیش از 1000 دلار هم به فروش می رسد یعنی چیزی در حدوده 10 برابر قیمت یک الماس بی کیفیت .
الماس و گوهر سنگ های رنگی :
خیلی از تراش دهندگان و تاجران این حرفه، ترجیح می دهند این طبقه بندی را به کار ببرند چون نوع ابزار تراش الماس با توجه به سختی بالای این گوهر با ابزار تراش دیگر گوهر سنگ ها متفاوت است باید توجه داشت که تمام الماس ها چه رنگی باشند چه بی رنگ، الماس هستند و همینطور حتی یک یاقوت بی رنگ یا توپاز بی رنگ باز هم جزو گوهر سنگ های رنگی هستند .
طبیعی ، مصنوعی و تقلیدی :
گوهرهایی طبیعی نامیده می شود که در طبیعت یافت می شود . گوهرهایی که در آزمایشگاهها ساخته می شوند مصنوعی بوده و به دسته هایی دیگر قابل تقسیم هستند؛ مثلا سنگ های مصنوعی زمرد، یاقوت کبود و اسپینل از نظر ظاهری و فیزیکی شبیه نمونه های طبیعی هستند که گاهی تفکیک آن ها با چشم غیر مسلح کار ساده ای نیست . سنگ هایی نیز در آزمایشگاه ها ساخته می شوند که هیچ مشابه طبیعی نداشته و کاملا ساخته ی دست بشر هستند.
سنگ تقلیدی به گروهی گفته می شود که به دلیل شباهت ظاهری بجای سنگ طبیعی به فروش می رسند مثلا اگر یک توپاز سفید به عنوان توپاز سفید بفروش برسد یک گوهر طبیعی محسوب می شود اما اگر آن را به عنوان الماس معرفی کنند تقلیدی است.
معدنی و آلی :
اکثر گوهر ها معدنی هستند ولی بعضی از آن ها به طور خاص مثل کهربا و مروارید آلی هستند به این معنا که موجودات زنده آن ها را بوجود آورده اند . در واقع مواد معدنی درون زمین خلق می شوند ولی کهربا زندگی اش را بعنوان شیره ی درخت یا همان صمغ آغاز کرده است که پس از میلیون ها سال تبدیل به پلیمر یا پلاستیک طبیعی شده است. انسان ها هزاران سال است که کهربا را بعنوان یک گوهر می شناسند در حالی که از مواد معدنی تشکیل نشده است .